Chodząc ulicami Poznania zauważamy, że szereg ulic nosi imiona ludzi związanych w większym lub mniejszym stopniu z Kresami Południowo-Wschodnimi. W różnych dzielnicach miasta spotykamy patronów, którzy działali na Kresach. I jest ich nie mało.
Cyklicznie będziemy przedstawiać ich sylwetki. Pierwszym jest Roman Abraham.
ABRAHAM ROMAN (1891-1976) – generał
Roman Abraham urodził się 28 lutego 1891 r. we Lwowie. Był synem profesora uniwersyteckiego Władysława i Stanisławy z Reiffów.
W 1910 ukończył gimnazjum OO. Jezuitów w Bąkowicach k. Chyrowa. Studiował na Wydziałach Filozofii i Prawa na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, w którym w 1915 r. uzyskał tytuł doktora praw i umiejętności politycznych. Podczas studiów działał w „Drużynach Bartoszowych” i w organizacji Zet.
Roman Abraham ukończył Oficerską Szkołę Kawalerii dla jednorocznych ochotników. Podczas I wojny światowej służył w armii austro-węgierskiej w 1 Pułku Ułanów Obrony Krajowej, brał udział w walkach na froncie francuskim, rosyjskim, rumuńskim, serbskim i włoskim.
Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Lwowa i wstąpił do organizacji „Polskie Kadry Wojskowe”. W listopadzie 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego służąc w stopniu podporucznika. Od 1 listopada 1918 r. podczas wojny polsko-ukraińskiej dowodził sektorem „Góra Stracenia” we Lwowie. Stworzył własny oddział zwany później „Straceńcami” od nazwy odcinka oraz z powodu odwagi i dzielności żołnierzy, którzy walczyli z powodzeniem na różnych odcinkach obrony Lwowa: w zdobywaniu dworca, w obronie Persenkówki i w Śródmieściu. Oddział pod dowództwem porucznika Romana Abrahama zatknął sztandar polski na lwowskim ratuszu o świcie 22 listopada. 24 listopada 1918 r. Abraham został mianowany rotmistrzem, a od stycznia 1919 r. dowodził samodzielnym batalionem, pułkiem i Grupą Operacyjną własnego nazwiska w dywizji pułkownika Władysława Sikorskiego. Od sierpnia 1919 r. był oficerem oddziału operacyjnego i obserwatorem w 59 Eskadrze Lotniczej. Brał także udział w innych bitwach m.in. w walkach o Przemyśl.
W lipcu 1920 r., gdy 1 Armia Konna Siemiona Budionnego nacierała na Lwów, rotmistrz Roman Abraham w porozumieniu z brygadierem Czesławem Mączyńskim zorganizował w tzw. „Detachement” – wydzielony oddział walczący na południowo-wschodnim froncie, odnosząc wiele sukcesów bojowych. Gdy został ranny pod Chodaczkowem, będąc na noszach dowodził oddziałem. 17 sierpnia 1920 r. żołnierze jego „Detachement” pod dowództwem kapitana Bolesława Zajączkowskiego stawili opór przeważającej sile bolszewickiej konnicy pod Zadwórzem. Liczba poległych wówczas wyniosła 318. Ofiara krwi powstrzymała nawałę konnicy Budionnego. Bitwa pod Zadwórzem pod Lwowem nazwano polskimi Termopilami.
W 1921 r. Roman Abraham został oddelegowany na Śląsk, po awansowaniu go na majora kawalerii. Pracował jako oficer do zleceń specjalnych w Sztabie Generalnym. Był pełnomocnikiem przy komisarzu plebiscytowym Wojciechu Korfantym. Jego zadaniem było, w porozumieniu z dowódcami Okręgów Generalnych we Lwowie, Krakowie i Poznaniu, organizowanie dostaw broni i amunicji dla powstańców oraz transport ochotników. Działał pod pseudonimem Roman Wydera.
W 1922 r. Roman Abraham ukończył Wyższą Szkołę Wojenną w Warszawie i otrzymał nominację na wykładowcę taktyki. W 1927 r. objął dowództwo 26 pułku Ułanów Wielkopolskich im. hetmana Karola Chodkiewicza w Baranowiczach. W latach 1929-1932 w randze pułkownika dowodził Brygadą Kawalerii „Toruń”. Po ukończeniu kursu wyższych dowódców w Centrum Wyszkolenia Wyższych Studiów Wojskowych dostał przydział na dowódcę Brygady Kawalerii „Bydgoszcz”. Od kwietnia 1937 r. objął dowództwo Wielkopolskiej Brygady Kawalerii. Z nią później wyszedł na wojnę 1939 r. Nominację na generała brygady otrzymał 19 marca 1938 r. W czasie dowodzenia Brygadami Kawalerii „Toruń” i „Bydgoszcz” oraz Wielkopolskiej Brygady Kawalerii organizował, szkolił i unowocześniał pułki, wprowadzając do nich motoryzację.
We wrześniu 1939 r. dowodził Wielkopolską Brygadą Kawalerii, która w pierwszych dniach września broniła rejonu Śrem-Leszno-Rawicz. Do 3 września skutecznie odpierała ona ataki oddziałów armii niemieckiej. Generał Abraham osobiście dowodził kontratakiem na pozycje niemieckie w Bojanowie k. Rawicza. Jednocześnie 2 września kierował wypadem w kierunku Wschowy. Bitwa nad Bzurą okryła sławą bohaterską Brygadę i jej dowódcę. 9 września oddziały z dużym powodzeniem uderzyły na Sobotę i Walewice. Od 13 września Abraham przeszedł ze swą brygadą do obrony, tocząc ciężkie walki o Brochów, leśniczówkę Dembowskie Górki, Zamość, Sierakowo i Laski. Na rozkaz część jego pododdziałów przebiła się do Warszawy i 20 września dotarła do Bielan. W dniu 23 września generał Tadeusz Kutrzeba mianował Romana Abrahama dowódcą Zbiorczej Brygady Kawalerii. Generał Abraham został ranny w obronie Warszawy. 15 października 1939 r. Niemcy aresztowali go w Szpitalu Ujazdowskim. Przyczyną aresztowania było oskarżenie o zlikwidowanie hitlerowskiej dywersji w Lesznie w pierwszym dniu wojny oraz o zatwierdzanie wyroków śmierci na dywersantów niemieckich w Śremie. Początkowo więziony był w Poznaniu, po czym przewieziony został do obozu jenieckiego w Murnau VII A. Dwukrotnie próbował z niego uciec. Został uwolniony 30 kwietnia 1945 r. przez wojska amerykańskie.
Po wyzwoleniu wrócił do kraju. Pracował w instytucjach repatriacyjnych i w Ministerstwie Administracji Publicznej. Władze komunistyczne nie pozwoliły mu powrócić do wojska. Pracował dalej m.in. w Polskim Czerwonym Krzyżu, Ministerstwie Administracji Publicznej i w spółdzielczości. W 1950 r., na skutek zastraszania przez Urząd Bezpieczeństwa przeszedł na emeryturę.
Generał Roman Abraham zmarł 26 sierpnia 1976 r. w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu parafialnym we Wrześni. Był żonaty z Martą ze Śmiglów, jedyny syn zmarł wkrótce po przyjściu na świat. Wdowa po gen. Abrahamie, zmarła 28 kwietnia 2007 r.
Generał Abraham jest patronem Zespołu Szkół Rolniczych we Wrześni, a wyróżniający się w nauce uczniowie tej szkoły otrzymują wraz ze świadectwem medal pamiątkowy.
Roman Abraham był autorem prac wojskowo-historycznych publikowanych m.in. w „Wojskowym Przeglądzie Historycznym”, „Więzach” i „Kierunkach” oraz „Wspomnień wojennych znad Warty i Bzury”.
Za swe ogromne zasługi wielokrotnie został odznaczony: Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtiti Militari, Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, pięciokrotnie Krzyżem Walecznych, czterokrotnie Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Obrony Lwowa, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, był belgijskim Komandorem Orderu Leopolda i francuskim Kawalerem Legii Honorowej.
Hanna Dobias-Telesińska
Kolejną osobą, jaką przedstawimy w naszym cyklu będzie: Eugeniusz Piasecki – naukowiec, prekursor wychowania fizycznego w Polsce.
Opracowano na podstawie:
Bogusław Polak, Wielkopolski Słownik Biograficzny PWN, Warszawa-Poznań 1981